Dziedziczenie długów. Sprawdź, o czym warto wiedzieć, by spadek nie stał się problemem

W sytuacji powołania do dziedziczenia na podstawie testamentu albo ustawy (gdy spadkodawca nie zostawił testamentu lub osoby wskazane w testamencie odrzuciły spadek), spadkobierca ma trzy możliwości:

1) odrzucenie spadku;

2) przyjęcie spadku w całości;

3) przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu, w którym wskazał osoby powołane do dziedziczenia spadku, to spadek jest dziedziczony według reguł ustawowych. Kolejność dziedziczenia ustawowa jest następująca:

W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Tę zasadę stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych (czyli wnuków itd.).

W braku zstępnych spadkodawcy (czyli dzieci, wnuków itd.) powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.

W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.

W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych.

W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.

W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeśli takiego miejsca nie da się ustalić albo było za granicą, to dziedziczy skarb państwa.

Co powinien zrobić spadkobierca, jeśli wie lub podejrzewa, że spadkodawca pozostawił po sobie długi? Jak wskazaliśmy powyżej, spadkobierca może podjąć jedną z trzech decyzji co do spadku. Jeżeli spadek odrzuci, to nie otrzymuje nic ze spadku – ani aktywów, ani pasywów. Jeżeli przyjmie spadek w całości, to wówczas staje się w pełni odpowiedzialny za długi spadkodawcy, za które odpowiada całym swoim majątkiem. Odpowiedzialność jest więc nieograniczona – spadkobierca odpowiada całym majątkiem, bez względu na źródło dochodu, wysokość oszczędności i posiadany majątek. Odpowiada więc tak jak za własne długi. Co ważne, nie można spadku w części odrzucić a w części przyjąć. Spadkobierca może natomiast przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi. Tak więc, jeśli aktywów jest więcej, to po spłacie długów spadkobierca zachowa część spadku. Jeżeli zaś pasywa przewyższają aktywa, to spadkobierca powinien zaspokoić wierzycieli (z majątku spadkowego lub własnego), ale nie odpowiada za długi ponad wartość aktywów spadku. Spis inwentarza przeprowadza komornik sądowy na postanowienie sądu. W tym celu spadkobierca powinien złożyć stosowny wniosek do sądu o sporządzenie spisu. Natomiast wykaz mogą sporządzić sami spadkobiercy według urzędowego formularza. Wykaz można złożyć w sądzie albo przed notariuszem. Od chwili sporządzenia spisu albo wykazu inwentarza spadkobierca spłaca długi spadkowe zgodnie z tym spisem albo wykazem.

Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił. Jednakże spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe.

Niezależnie od decyzji co do losów spadku, do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Tak więc powinien na przykład opłacać rachunki za mieszkanie spadkodawcy, przy czym płaci pieniędzmi spadkodawcy. Od przyjęcia spadku należy rozróżnić dział spadku. Najpierw spadkobiercy spadek przyjmują bądź go odrzucają, i dopiero pośród tych spadkobierców, którzy spadek przyjęli, jest on odpowiednio dzielony. I co istotne, do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. A od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (np. dowiedział się o śmierci spadkodawcy). Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może zostać złożone pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Raz złożonego oświadczenia nie można odwołać, chyba że zostało ono złożone pod wpływem błędu albo groźby.

W przypadku gdy spadkobierca odrzuca spadek, a następne w kolejności są jego małoletnie dzieci, to należy odrzucić spadek w imieniu dzieci. W przeciwnym razie odrzucony spadek odziedziczą dzieci spadkobiercy. W tym celu rodzic spadkobierca powinien wystąpić do sądu rodzinnego o zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci. Należy złożyć wniosek do Wydziału Rodzinnego i Nieletnich sądu właściwego dla miejsca zamieszkania małoletniego dziecka. Po uzyskaniu zgody sądu rodzic powinien złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dzieci przed sądem albo notariuszem.