Zakładanie działalności gospodarczej, czyli na co zwrócić uwagę?

W Polsce jednoosobowe działalności gospodarcze mają możliwość wybrania jednej z trzech form opodatkowania:

a) skala podatkowa

b) podatek liniowy

c) ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.

Działalności gospodarcze zakładane przed 1 stycznia 2022 r. po spełnieniu określonych warunków miały możliwość wybrania także karty podatkowej, ale opcja ta została nowym przedsiębiorcom odebrana wraz z Polskim Ładem, przez co nie mogą oni tej formy opodatkowania wybrać po 1 stycznia 2022 r.

Przedsiębiorca może wybrać formę opodatkowania już podczas zakładania działalności gospodarczej, jeśli jednak tego nie zrobi, wtedy ma czas na wybór do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym osiągnął pierwszy przychód.

Zdarzyć się też może, że przedsiębiorca wybierze pewną formę opodatkowania, ale zmieni zdanie co do tego, jaki podatek chce płacić. Przedsiębiorca, który już wybrał opodatkowanie daną formą i osiągnął także pierwszy przychód, może wybrać inną formę, ale jedynie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym osiągnął pierwszy przychód. Po tym terminie w danym roku podatkowym nie ma już możliwości dokonywania zmian. Trzeba czekać do kolejnego roku podatkowego. Przedsiębiorca może zmieniać formę opodatkowania co roku do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym osiągnął pierwszy przychód.

Jeśli jednak nie wybierze sam żadnej formy opodatkowania, automatyczną formą opodatkowania jest skala podatkowa.

Przykład

Jan Kowalski założył działalność gospodarczą 13 maja 2023 r. W formularzu zakładania działalności gospodarczej zaznaczył, iż chce wybrać podatek liniowy. Pan Jan nie musi już nic robić w zakresie wybrania formy opodatkowania podatkiem dochodowym.

Przykład

Adam Kowalski założył działalność gospodarczą 16 maja 2023 r. Pan Adam nie był pewien podczas zakładania działalności gospodarczej, jaka forma opodatkowania jest dla niego najkorzystniejsza i nie zaznaczył, jaką wybiera formę opodatkowania podatkiem dochodowym. Pan Adam osiągnął pierwszy przychód w czerwcu 2023 roku, zatem do 20 lipca 2023 r. miał czas na podjęcie decyzji i wybór formy opodatkowania.

Przykład

Janina Kowalska założyła działalność gospodarczą 5 kwietnia 2023 r. Pani Janina nie była przekonana, jaka forma opodatkowania jest dla niej najkorzystniejsza i nie wybrała wtedy żadnej formy opodatkowania podatkiem dochodowym. Pani Janina osiągnęła pierwszy przychód w maju 2023 roku, zatem do 20 czerwca 2023 r. miała czas na podjęcie decyzji i wybór formy opodatkowania. Pani Janina w natłoku zajęć zapomniała o tym jednak i nic nie wybrała. Pani Janina w roku 2023 jest zatem zobowiązana do stosowania skali podatkowej.

Przedsiębiorca, który stosuje skalę podatkową rozpoznaje przychody podatkowe oraz koszty uzyskania przychodu. Na ich podstawie określa dochód z działalności gospodarczej (w sytuacji gdy pojawia się nadwyżka przychodów nad kosztami) lub stratę podatkową (w sytuacji gdy pojawia się nadwyżka kosztów nad przychodami). W dalszej kolejności podatnik ma możliwość dokonywania odliczeń od dochodu m.in.:

a) Składek na ubezpieczenia społeczne;

b) Wpłat na indywidualne konto zabezpieczenia emerytalnego;

c) Składek członkowskich zapłaconych na rzecz związków zawodowych;

d) Wydatków na cele rehabilitacyjne;

e) Wydatków ponoszonych przez podatnika z tytułu użytkowania sieci Internet;

f) Darowizn na cele kultu religijnego, na organizacje pożytku publicznego, krwiodawstwa, kształcenia zawodowego;

g) Ulg na robotyzację, na prototyp i inne.

W zakresie odliczeń podatnik musi dokładnie zweryfikować warunki możliwości dokonania danego odliczenia oraz limit dokonywanych odliczeń. Po dokonaniu odliczeń od dochodu podatnik ustala podstawę opodatkowania i ustala dla niej podatek według tabeli dla skali podatkowej.

Tabela 1. Ustalanie wysokości podatku na skali podatkowej

Przykład wyliczenia podatku

Podstawa opodatkowania: 100.000.00 zł

Podatek do zapłaty: 8.400 zł (100.000 x 12% – 3.600 zł)

Efektywne opodatkowania: 8,4%

Przykład wyliczenia podatku

Podstawa opodatkowania: 150.000.00 zł

Podatek do zapłaty: 68.400 zł (10.800 + (300.000 – 100.000) x 32%)

Efektywne opodatkowania: 13,6%

Przykład wyliczenia podatku

Podstawa opodatkowania: 300.000.00 zł

Podatek do zapłaty: 20.400 zł (10.800 + (150.000 – 100.000) x 32%)

Efektywne opodatkowania: 22,8%

W przypadku skali podatkowej istnieje możliwość rozliczania się łącznie z małżonkiem lub jako samotny rodzic, co dodatkowo może stanowić pozytywną zachętę dla przedsiębiorców, aby ją stosować.

Przykład

Pan Jan założył działalność gospodarczą, dla której wybrał opodatkowanie na zasadach skali podatkowej. Żona pana Jana nie pracuje. Pan Jan planuje osiągać dochód z działalności gospodarczej na poziomie 180.000 złotych rocznie. Jak będzie wyglądało rozliczenie roczne pana Jana, gdyby rozliczał się sam, a jak będzie wyglądało przy rozliczeniu z małżonką?

Rozliczenie indywidualne pana Jana:

Podstawa opodatkowania: 180.000 zł

Podatek do zapłaty: 30.000 zł (10.800 + (180.000 – 100.000) x 32%)

Rozliczenie pana Jana z małżonką razem:

Podstawa opodatkowania: 180.000 zł

Podatek do zapłaty: 14.400 zł

Sposób liczenia:

180.000 : 2 = 90.000

90.000 x 12% – 3.600 zł = 7.200 zł

7.200 x 2 = 14.400 zł

Przedsiębiorca może wybrać także opodatkowanie podatkiem liniowym. Istnieją jednak pewne sytuacje, kiedy nie może on wybrać tej formy. Dzieje się tak, jeśli przedsiębiorca uzyskuje lub uzyska z działalności gospodarczej prowadzonej samodzielnie lub z tytułu prawa do udziału w zysku spółki niebędącej osobą prawną przychody ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, odpowiadające czynnościom, które podatnik lub co najmniej jeden ze wspólników wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy.

Przykład

Pani Ania jest zatrudniona w oparciu o umowę o pracę w spółce ABC jako sekretarka wykonująca czynności administracyjne. Pani Ania założyła również działalność gospodarczą, w ramach której świadczy usługi administracyjne dla spółki ABC. Pani Ania nie może wybrać opodatkowania podatkiem liniowym, ponieważ wykonuje tożsame czynności wobec tego samego podmiotu w ramach stosunku pracy.

Przykład

Pani Joanna jest zatrudniona w oparciu o umowę o pracę w spółce ABC jako sekretarka wykonująca czynności księgowe. Pani Joanna założyła również działalność gospodarczą, w ramach której świadczy usługi sprzątania dla spółki ABC. Pani Joanna może wybrać opodatkowania podatkiem liniowym, ponieważ nie wykonuje tożsamych czynności wobec tego samego podmiotu w ramach stosunku pracy.

Opodatkowanie podatkiem liniowym, podobnie jak w przypadku skali podatkowej, opiera się na tym, że przedsiębiorca rozpoznaje przychody podatkowe oraz koszty uzyskania przychodu. Na ich podstawie określa dochód z działalności gospodarczej (w sytuacji gdy pojawia się nadwyżka przychodów nad kosztami) lub stratę podatkową (w sytuacji gdy pojawia się nadwyżka kosztów nad przychodami). W dalszej kolejności od dochodu podatnik ma możliwość dokonywania odliczeń m.in.:

a) składek na ubezpieczenia społeczne;

b) składek na ubezpieczenie zdrowotne do limitu 10.200 zł w roku 2023;

c) wpłat na indywidualne konto zabezpieczenia emerytalnego;

d) darowizn na cele kształcenia zawodowego;

e) ulg na robotyzację, termomodernizację, na prototyp i inne.

Po dokonaniu odliczeń podatnik ustala podstawę opodatkowania i ustala dla niej podatek według stawki 19% niezależnie od poziomu osiągniętego dochodu z działalności gospodarczej.

Przykład wyliczenia podatku

Podstawa opodatkowania: 100.000 zł

Podatek do zapłaty: 19.000 zł (100.000 x 19%)

Efektywne opodatkowania: 19%

Przykład wyliczenia podatku

Podstawa opodatkowania: 150.000 zł

Podatek do zapłaty: 28.500 zł (150.000 x 19%)

Efektywne opodatkowania: 19%

Przykład wyliczenia podatku

Podstawa opodatkowania: 300.000 zł

Podatek do zapłaty: 57.000 zł (300.000 x 19%)

Efektywne opodatkowania: 19%

W przypadku stosowania podatku liniowego nie ma możliwości rozliczania się łącznie z małżonkiem lub jako samotny rodzic.

Przedsiębiorca może wybrać także opodatkowanie ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. Istnieją tutaj jednak, podobnie jak w podatku liniowym, pewne sytuacje, kiedy nie może on wybrać tej formy opodatkowania.

W jakich sytuacjach nie można rozliczać się na ryczałcie?

1) jeśli przedsiębiorca opłaca już podatek w formie karty podatkowej;

2) jeśli przedsiębiorca korzysta na podstawie odrębnych przepisów z okresowego zwolnienia od podatku dochodowego;

3) jeśli osiąga w całości lub w części przychody z tytułu:

a) prowadzenia aptek,

b) działalności w zakresie kupna i sprzedaży wartości dewizowych,

c) działalności w zakresie handlu częściami i akcesoriami do pojazdów mechanicznych;

4) jeśli wytwarza wyroby opodatkowane podatkiem akcyzowym, na podstawie odrębnych przepisów, z wyjątkiem wytwarzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii;

5) jeśli podejmuje wykonywanie działalności w roku podatkowym po zmianie działalności wykonywanej:

a) samodzielnie na działalność prowadzoną w formie spółki z małżonkiem,

b) w formie spółki z małżonkiem na działalność prowadzoną samodzielnie przez jednego lub każdego z małżonków,

c) samodzielnie przez małżonka na działalność prowadzoną samodzielnie przez drugiego małżonka

– jeżeli małżonek lub małżonkowie przed zmianą opłacali z tytułu prowadzenia tej działalności podatek dochodowy na ogólnych zasadach.

Opodatkowanie ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych opiera się z kolei na tym, że przedsiębiorca rozpoznaje przychody podatkowe, ale nie może rozpoznawać kosztów uzyskania przychodu. Przedsiębiorca ustala więc poziom przychodów, od których może dokonywać pewnych odliczeń, np. składki na ubezpieczenia społeczne, ulga termomodernizacyjna, 50% zapłaconych składek zdrowotnych etc.

Po dokonaniu odliczeń podatnik ustala podstawę opodatkowania i ustala dla niej podatek według stawek zależnych od rodzaju prowadzonej działalności, tj. 17%, 15%, 14%, 12,5%, 12%, 10%, 8,5%, 5,5%, 3%, 2%.

Jakie kryteria przede wszystkim brać pod uwagę podczas wyboru formy opodatkowania?

a) Wyłączenia z możliwości zastosowania danej formy opodatkowania

b) Poziom zakładanych przychodów

c) Poziom zakładanych kosztów

d) Korzyści związane z rozliczeniem z małżonkiem lub jako samotny rodzic.